büyülü gerçekçilik ne demek?
Büyülü gerçekçilik, olağan ya da gerçekçi bir çizgide ilerleyen
bulunmaması gereken
sihirli ve mantık dışı ögeleri içeren sanat akımı.
Edebiyatta
Büyülü gerçekçilik; gerçekçilikte akılla çözümleyemediğimiz, büyülü
olarak adlandırıp geçiştirdiğimiz olayları kapsayacak biçimde kurgusal
gerçekliği genişleten bir edebi gerçekçiliktir.
Terim, ilk defa Alman sanat eleştirmeni tarafından kullanılmıştır. Roh, gerçekliği
gösteren bir tabloyu tanımlamak için bu terimi kullanmış olsa da,
Novalis mahlasını kullanan erken dönem Alman romantik şair ve düşünür
Georg Philipp Friedrich von Hardenberg, Roh’dan çok daha önce, on
sekizinci yüzyılın sonlarında, büyülü gerçekçi kişiden söz eder.
Roh’nun resim sanatı için kullandığı Magischer Realismus kavramının
İtalyancadaki karşılığı Realismo Magico’yu ilk defa hem sanat hem de
edebiyat için kullanan kişi İtalyan eleştirmen, şair, oyun, roman ve
öykü yazarı ’dir. Daha sonraları ise
Bontempelli'nin yakın arkadaşı Arturo Uslar Pietri büyülü gerçekçilik
kavramını ilk kez Latin Amerika edebiyatı için kullanarak birçok Latin
Amerikalı yazarın eserlerini büyülü gerçekçi olarak
sınıflandırmıştır.
Kübalı yazar Alejo Carpentier (El Reino de Este Mundo,
- isimli romanın ön sözünde Latin Amerika’ya özgü olduğunu iddia
ettiği bir gerçekliği olağanüstü Amerika gerçekliği (lo real maravilloso
americano) diye tanımlar. Ona göre tuhaf olanın sıradan olduğunu
söylediği kıtaya özgü bu gerçekliği de ancak Latin Amerikalı yazarlar
aktarabilirdi. Carpentier’in bu görüşleri büyülü gerçekçiliğin politik
yorumlamalarında ve Latin Amerika’ya özgü bir tarz olarak algılanmasında
etkili olmuştur. Bu algı, 1960'lı-70'li yıllarda Gabriel Garcia Marquez
gibi yazarlarla Latin Amerika edebiyatının uluslararası başarı kazanması
sonrasında daha da pekişmiştir. Ancak Büyülü gerçekçilik Latin
Amerika’ya özgü bir edebi tarz değildir. Latin Amerika edebiyatıyla
ilişkilendirilmesi ve dolayısıyla bu edebiyatta yaşanan patlamanın
kendisine kazandırdığı ivme sayesinde büyülü gerçekçilik özellikle
postkolonyal durum ile ilgili hassasiyetlerini dile getirmek isteyen
yazarların da sıkça yararlandığı bir edebi tarz olmuştur.
Günümüzde ise büyülü gerçekçilik kimliği ne olursa olsun her coğrafyadan
hem postkolonyal hem de Batılı yazarların kullandığı uluslarararsı edebi
bir tarz haline gelmiştir. Nitekim , , ,
gibi postkolonyal yazarlardan başka , , , Robert Nye, , hatta ve
gibi batılı ya da kolonyal geçmişe sahip olmayan ülkelerin yazarlarının
da büyülü gerçekçi bir tarzda yazmaları bu durumu yansıtmaktadır.
Özellikleri
- Büyülü gerçekçilik, fantastik unsurlara bolca yer veren postmodern
edebiyat kuramında merkez teşkil edecek akımlardandır. Köken
itibarıyla, Latin Amerika’da doğmuş ve en önemli örnekleri Latin
Amerikalı yazarlar tarafından verilmiştir. Dünya ölçülerinde
incelendiğinde üçüncü dünya ülkelerinin; Batı kapitalizmi, eğitimi
ve teknolojisi ile karşılaşması sonucunda, bu ülkelerde edebiyat
alanında büyülü gerçekçilik akımı görülmeye başlamıştır.
Sömürgecilik sonrası söylemle ilişkilendirildiğinde, fantezi ve
gerçek olmak üzere iki farklı özelliği birleştirmesinden dolayı
melezlik (hybridity) ve ‘öteki’ kavramlarına değinilmesi eserin
önemli özelliklerini teşkil eder. Üçüncü dünya ülkelerindeki
insanların bireysel, toplumsal, ekonomik sorunlarını işlemek için
kullanılan, dolayısıyla politik kaygı taşıyan bir akım olmuştur.
- Büyülü gerçekçilik, gerçek ve fantastik, alışılmış ve alışılmamış
olanı bir arada kullanır. Fantastik veya alışılmamış olan, eserde
büyülü bir hale dönüşür. Dolayısıyla, büyülü gerçekçilik, gerçek ve
fantastiğin mükemmel oranda bileşimi olarak algılanmalıdır. Büyülü
gerçekçi bir eser, doğal olan ile doğaüstü olanı okuyucuyu
şaşırtmadan kaynaştırmalıdır.
- Büyülü gerçekçi bir eserde doğaüstü, perilerle, cinlerle,
hayaletlerle dolu masalların, destanların, efsanelerin ve halk
hikâyelerinin yararlanılması sonucu mitsel bir geleneğin yansıması
olarak ortaya çıkar. Bu mitsel yansımalar eserin fantastik kısmını
oluşturur. Yani, esere doğaüstü unsuru katabilmek için yerel
folklordan yararlanılır. Geleneksel sözlü edebiyatın kullandığı
anlatım teknikleri kullanılabilir.
- Büyülü gerçekçi bir eserde anlatıcı, okuyucunun tuhaf olandaki
mantıksızlığı fark etmemesini sağlamak amacıyla, hiçbir açıklamada
bulunmadan, bir uzaklık duygusu yaratarak olayları okuyucuya
aktarır. Anlatıcının ketumluğu sayesinde uzaklık ve uzaklaşma
duyguları yaratılırken, olaylar ve bu olayların akışı ön plana
çıkmaktadır. Büyülü gerçekçilikte sıkça kullanılan ironi de
anlatıcının yaratmış olduğu büyülü dünyadan kendisini uzak tutmasını
sağlar.
- Anlatıcının ketumluğu ve ironinin kullanılması, eserde karakterlerin
sunumunu, yer ve zaman algılarını etkilemektedir. Büyülü
gerçekçilikte karakterler daha çok gerçekleştirdikleri eylemlerle
tanıtılmakta, karakterlerin ruhsal, psikolojik ve ahlaki özellikleri
açıklanmamaktadır. Yer ve zaman, eserde belirsiz kalır. Mitsel
mekânlar kullanılır. Düz çizgisel bir zaman algısı yoktur, daha çok
çevrimsel zaman algısı hâkimdir. Bazen semboller ve çağrışımlar,
bazen de halk hikâyeleri, masallar, efsaneler, destanlar ve düşler
yardımıyla geçmiş, şimdi ve gelecek iç içe geçer. Üslup açısından
bakıldığında büyülü gerçekçilik, benzetme, mecaz, mübalağa,
tekrarlar, sembolizm, ironi ve paradoks gibi pek çok söz sanatını
kullanmaktadır.
Önemli öncüleri ve eserleri
Büyülü gerçekçilik akımının edebiyatta önde gelen yazarlarından bazıları
ve ünlü eserleri şöyle sıralanabilir:
- - Alçaklığın
Evrensel Tarihi (Historia Universal de la Infamia)
- -
Haitililerin Büyülü Gerçekçiliği (Realisme Merveilleux des
Haitiens)
- - (La casa de los espíritus)
- - Men of
Maize (Hombres de maíz)
- - Başkan
(El Señor Presidente)
- - Usta ile Margarita
(Master i Margarita)
- - Görünmez Şehirler (Le
città invisibili)
- -
- -
- — (გზაზე ერთი კაცი
მიდიოდა)
- - Illywhacker
- - Bu Dünyanın
Krallığı (El reino de este mundo)
- - The Magic Toyshop
- -
Journey to the End of the Night (Voyage au bout de la nuit)
- - The Obscene Bird of the
Night (El obsceno pájaro de la noche)
- - Invisible Man
- - Acı Çikolata (Como
agua para chocolate)
- - The Carpathians
- - Artemio Cruz'un Ölümü
(La muerte de Artemio Cruz)
- - January (Enero)
- -
Yüzyıllık Yalnızlık (Cien años de soledad)
- - Teneke Trampet (Die
Blechtrommel)
- - The Shoreless
River (Fluss ohne Ufer)
- - Ironweed
- - Green Grass, Running Water
- - Veda Valsi (The Farewell
Waltz)
- - De komst van Joachim
Stiller
- - Kaputt (Kaputt)
- - Pi'nin Yaşamı (Life of Pi)
- - Solomon'un Şarkısı
(Song of Solomon)
- - İmkânsızın Şarkısı
(Noruvei No Mori)
- - Aç Yol (The Famished Road)
- - Pedro Páramo (Pedro Páramo)
- - (Midnight's Children)
- - Baltasar ve Blimunda
(Baltasar and Blimunda)
- - Koku (Das Parfum)
- - Kızılağaçlar Kralı
(Le Roi des Aulnes)
- - Vişnenin
Cinsiyeti (Sexing the Cherry)
- - The Wizard of the
Crow
- Louis de Bernières-Don Emmanuel'in Alt Tarafları (The War of Don
Emmanuel's Nether Parts)
- Latife Tekin- Sevgili Arsız Ölüm (Dear Shameless Death)
Bahtiyar Ali- Êvara Perwaneyê ( Pervanenin Akşamı,Hinara Dawîya Dinyayê
Dünyanın Son Narı)
Kaynakça
Orijinal kaynak: büyülü gerçekçilik. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler